Begin
pagina
Curriculum
vitae
Contact
Interviews
en teksten
Bronnen
Email
Tekst
|
AMC magazine februari
2004
Deze tekst is geënt
op een werk dat door het AMC vorig jaar is aangekocht. Dit werk
is onderdeel van een serie waarvan ook enkele exemplaren op deze
website
te vinden zijn, onder andere ‘Jaco’s
Ring’.
Caren van Herwaarden
Tekenen
is niet alleen het aanbrengen van lijnen of vlekken op een blad
papier. Het
is evenzeer
het tot leven wekken van het papier zelf.
Het blad wordt ruimte. Het wit (of welke kleur het papier ook maar
heeft) wordt actief, het speelt mee in de voorstelling en is net zo
belangrijk als de tekens op het blad. De overgeschoten ruimte, de leegte,
kan functioneren als achtergrond. Maar de leegte kan ook dezelfde,
of zelfs meer, zeggingskracht, meer aanwezigheid, hebben dan de inkt,
grafiet of aquarel van de tekening. In dat geval is er eerder sprake
van ‘volte’ dan van ‘leegte’.
Neem het blad van Caren van Herwaarden. Wat is hier de eigenlijke tekening:
de lege bolling in het midden, als de glanzende kale schedel van een
monnik; of de donkere ring eromheen? Het papier heeft voor Van Herwaarden
een bijzondere waarde. Dit wordt benadrukt door de wijze waarop ze
haar tekeningen presenteert. Zij heeft hiertoe een systeem ontwikkeld
waarbij de tekening, die aan de bovenkant is bevestigd aan een latje,
los in de lijst hangt. Hierdoor zijn de randen van het blad zichtbaar
en is de stoffelijkheid van het papier, dat licht golvend naar beneden
hangt, te ervaren. Beter nog zou het zijn wanneer de tekening zonder
glas en omlijsting aan de muur zou hangen, wat doorgaans om praktische
redenen onmogelijk is. Dan zou je als beschouwer dichter bij het kunstwerk
als concreet, gemaakt ding komen.
De donkere ring is opgebouwd uit een massa naakte mensen. Ze komen
aanlopen vanuit een onbegrensde ruimte en creëren samen een gesloten
cirkel. De cirkel is perspectivisch als ovaal weergegeven. De voorstelling
lijkt op een soort rituele bijeenkomst, de cirkel raakt opgeladen met
energie. Ook in de wijze waarop de mensen zijn getekend heeft het wit
een positieve, actieve werking. De contouren van de lichamen - ruggenwervel,
de ruimte tussen arm en lichaam, tussen de vingers - zijn uitgespaard
in de transparante aquarelverf. De verf is voor de lichamen huidskleurig,
de hoofden zijn donker en versmelten in de verte tot een donkere ring.
De verf lijkt nonchalant te zijn aangebracht. Transparante kleurvlekken,
met donkere randen waar de verf is uitgelopen, bevinden zich lukraak
op billen en kuiten, of op schouders als een zwellende kraag. Lukraak,
en toch zijn deze verfvlekken niet aan de lichamen vreemd. In een tekst
getiteld ‘Vlek wordt mens’ schreef Van Herwaarden: “Ik
zeg tegen de vlek: jij bent een mens. Vlek luistert. Eenmaal mens,
wordt de buurvlek óók een mens. Het moment dat een vlek
overgaat in een mensvorm is magisch, alsof er leven in geblazen wordt.” En
zij voegt er aan toe: “Tijdens het maken is het evenwicht tussen
beheersing en vrijlaten van groot belang.” Die vlekken zijn lang
niet zo nonchalant als ze lijken.
De vrouwen en mannen vooraan het beeld zijn herkenbaar als individuen,
maar gaandeweg worden ze opgenomen in de massa totdat er niets van
hen overblijft dan hoofdenvlekjes. Al die mensen vormen samen een nieuw
lichaam dat hen als afzonderlijke personen heeft opgeslokt. De mensen,
opgebouwd uit cellen, zijn zelf weer de cellen van een groter geheel.
Dat geheel kan allerlei vormen aannemen. Mensen kunnen bijvoorbeeld,
opeengehoopt, een dakconstructie vormen. Of, staand in twee rijen boven
op elkaar, een kubus. Van Herwaarden omschrijft de spanning tussen
de anonieme massa en het kwetsbare bestaan van het individu als het
thema van haar recente werk. Zij wil zich niet neerleggen bij het idee
dat het menselijk lichaam niet meer is dan, zoals zij zegt, een zak
met botten, bloed en slijm. Het lichaam is ook de behuizing van gedachten,
dromen, angsten, verlangens.
Zo ging zij op zoek naar de sporen van opgeslagen herinneringen en
van een gedachtenleven in het lichaam. Gedurende vijf jaar tekende
Van Herwaarden in de museumcollecties van de universiteit te Leiden
anatomische preparaten van dieren en mensen. Zij wilde zicht krijgen
op het innerlijk, de binnenkant van het lichaam, ze wilde als met een
röntgenbril dwars door de huid heen kijken. Het lichaam met al
zijn kwetsbare plekken, zoals hersenen, longen en bekken, is haar,
zegt zij, sindsdien veel vertrouwder geworden.
Vervolgens deed Van Herwaarden het tegenovergestelde, en richtte zij
haar blik op de mensheid als totaliteit. Ze kiest, imaginair, een hoge
positie en kijkt naar de mensen van bovenaf. Ongeveer zoals zij zich
als kind voorstelde dat God naar de mensen kijkt. En zo tekent zij
mensen, in vogelvluchtperspectief, van bovenaf bezien. Het is een manier
om afstand en helderheid, te verkrijgen, en om verbanden te zien die
anders voor haar verborgen zouden blijven. En steeds vraagt zij zich
af: waar blijft de individuele mens, bezien vanuit dit perspectief?
Het werk van Van Herwaarden is een zoektocht naar de verbinding tussen
ziel en lichaam, en uiteindelijk naar de betekenis van het menselijk
bestaan.
Janneke Wesseling
|